MasterKas met Robert Solleveld en Dennis Medema

Dennis richt zich vooral op kennisontwikkeling en subsidieregelingen, terwijl Robert zich bezighoudt met vooral kennisdeling van duurzame technologieën binnen de sector. Samen maken ze deel uit van het energieteam van Glastuinbouw Nederland, dat bestaat uit zeven specialisten. Binnen dit team werken zij aan complexe vraagstukken rondom CO2-voorziening, netcongestie, geothermie en restwarmte, maar ook complexe beleidszaken rondom energiebelasting, CO2 sectorsysteem, ETS en bijmengverplichting Groen Gas. Dit doen ze niet alleen door te lobbyen en beleid te beïnvloeden, maar ook door praktijkgericht onderzoek en kennisoverdracht, bijvoorbeeld via cursussen en bijeenkomsten waar jaarlijks duizenden telers en ketenpartners op af komen. Daarnaast worden telerscollectieven, zoals warmtecoöperaties, begeleidt om bijvoorbeeld restwarmte- en geothermieprojecten te realiseren.

Kortom, twee mannen die midden in de energietransitie van de glastuinbouw staan en precies weten welke uitdagingen en kansen er liggen. Tijd om hen enkele kritische vragen te stellen.

De eerste vraag komt van Cindy van Rijswick, met wie we de vorige keer in gesprek gingen: “Welke uitdaging van deze twee zal in 2040 het meest uitdagend zijn voor de Nederlandse glastuinbouw: arbeid of energie? En waarom?”

 Dennis: "Eigenlijk zou ik zeggen: plantgezondheid. Dat is misschien een onverwacht antwoord, maar met het wegvallen van gewasbeschermingsmiddelen en de toenemende ziektedruk, wordt het steeds lastiger om telers goed gereedschap te geven om hun gewassen gezond te houden. Arbeid en energie zijn absoluut grote thema’s, maar de uitfasering van gewasbeschermingsmiddelen en de toename van virussen en plagen vragen om compleet nieuwe strategieën. Daarin zit misschien wel de grootste uitdaging."

Robert: "Ik sluit me volledig aan bij Dennis. Als je kijkt naar de lange termijn uitdagingen, dan is plantgezondheid inderdaad het meest urgent. Tegelijkertijd zijn arbeid en energie natuurlijk ook grote vraagstukken, maar ik zie daarin wel een belangrijk verschil: arbeid en energie zijn altijd beschikbaar – mits je bereid bent om ervoor te betalen. Bij arbeid kun je stappen zetten met robotisering en automatisering, hoewel dat weer nieuwe eisen stelt aan de vaardigheden en kennis van medewerkers. Energie blijft een kostenkwestie en vraagt om strategisch inkopen en efficiënter gebruik. Maar in tegenstelling tot plantgezondheid, waar de uitdagingen structureel zijn en middelen echt verdwijnen, zijn arbeid en energie uiteindelijk een kwestie van marktwerking en technologie."

Hoeveel energie laten we nog steeds liggen? Als je naar de sector kijkt, op welke punten wordt nog te veel energie verspild en hoe kan dat slimmer?

Robert: "Er valt nog veel te winnen met luchtbehandeling en temperatuurstrategie. Eén van de grootste kansen ligt in het slimmer omgaan met ventilatie en verwarming. Veel telers gebruiken standaard een minimum buis om hun planten actief te houden, maar vaak kan dat efficiënter door luchtbeweging te creëren in plaats van extra warmte toe te voegen. Dat is een heel concreet voorbeeld van een quick win. Het gaat daarbij om de principes van Het Nieuwe Telen toepassen die al jarenlang via cursussen en bijeenkomsten wordt verspreid via het programma Kas als Energiebron."

Dennis: "We horen vaak: ‘zo hebben we het altijd gedaan en dat werkt prima’. Maar de realiteit is dat je met kleine aanpassingen, zoals een betere schermstrategie of het preciezer sturen van luchtvochtigheid, veel energie kunt besparen zonder in te leveren op gewaskwaliteit. Angst voor verandering speelt daarin een rol. Telers zijn bang dat als ze een knop verkeerd draaien, het hele systeem uit balans raakt. Maar als je dit stapsgewijs en met goede data-aansturing doet, kunnen ze flinke besparingen realiseren zonder grote risico’s te nemen."

Robert: "Het gaat uiteindelijk om het samenspel. Een energiebesparing zit niet in één oplossing, maar in de combinatie van temperatuurmanagement, scherming en vochtregulatie. Daar valt nog veel winst te behalen. Uiteindelijk moet je eerst uitgaan van de kracht en behoefte van de plant, daarna komt de techniek. Dat is ook hetgeen we continu onder de aandacht brengen bij de cursussen van Het Nieuwe Telen.”

Wat is dé grootste misvatting over energie in de glastuinbouw?

Dennis: "Dat energiebesparing eenvoudig is en dat je met één oplossing klaar bent. Energiebesparing is altijd een combinatie van factoren: schermstrategie, belichting, luchtbehandeling en energiebeheer moeten op elkaar afgestemd worden."

Robert: "Precies. De complexiteit van implementatie wordt vaak onderschat. Alle technologieën zijn er al: LED, WKK, warmtepompen, batterijen, etc. Maar het grote vraagstuk is hoe je ze effectief inzet in het totale systeem. Daarnaast speelt wet- en regelgeving een rol. Je kunt technisch gezien alles regelen, maar het moet economisch haalbaar zijn en passen binnen de randvoorwaarden van de sector. Dat maakt energiebesparing soms complexer dan het op het eerste gezicht lijkt."

Klimaatneutraal telen in 2040: droom of realistisch scenario?

Robert: "Natuurlijk staan wij achter deze ambitie, het is immers onderdeel van het convenant van Glastuinbouw Nederland. Maar laten we eerlijk zijn: dit is een ambitieus doel dat veel vraagt van de sector."

Dennis: "Klimaatneutraal telen is haalbaar, maar er zijn meerdere factoren die moeten samenkomen. De sector moet verduurzamen, maar dat kan bijvoorbeeld niet zonder een stabiele CO2-voorziening en oplossingen voor netcongestie. Dat zijn zaken die we als sector niet altijd zelf kunnen beïnvloeden. Daarnaast moeten de oplossingen natuurlijk ook economisch haalbaar zijn."

Robert: "2040 is nog (maar) 15 jaar verder en er moet nog veel gebeuren richting klimaatneutraal. Maar kijk eens 15 jaar terug: de sector is enorm veranderd. In de komende 15 jaar zal dat niet anders zijn. Er komen nieuwe innovaties, andere marktomstandigheden en technologische doorbraken. Het programma Kas als Energiebron van ministerie LVVN en Glastuinbouw Nederland speelt hierin een belangrijke rol door nieuwe kennis en innovatie te (helpen) ontwikkelen, mede door financiering vanuit Kennis in je Kas. Daarnaast is een cruciaal onderdeel van het programma om de kennis te delen en ondernemers te ondersteunen via o.a. subsidies bij de transitie."

Waterstof, geothermie, batterijopslag: welke technologie heeft volgens jullie écht toekomst? Telers horen veel over duurzame innovaties, maar welke zien jullie als meest veelbelovend voor de sector?

Dennis: "Grappig genoeg is de technologie waar nog flinke stappen mee te maken zijn, niet eens waterstof of batterijen, maar juist actief ontvochtigen in combinatie met meer isoleren. Daar valt nog enorm veel winst te behalen. Het is een techniek die nog niet overal wordt toegepast, maar waarmee je energie veel efficiënter kunt hergebruiken. Overigens is technologie een middel en het gaat er juist ook om hoe je die gebruikt, hierbij spelen de principes van Het Nieuwe Telen een grote rol."

Robert: "Waterstof en batterijopslag hebben hun plek, maar daar voorzien we in onze energievisie voorlopig geen hele grote rol om de CO2-emissie omlaag te brengen. De echte grote winst zit in energiebesparing in de breedste zin: scherming, luchthuishouding, temperatuurstrategie en efficiënt energiegebruik. Er is al heel veel techniek beschikbaar, maar het draait om implementatie en afstemming waarbij de principes van Het Nieuwe Telen dus de basis is. Daar liggen de grootste kansen."

Wat zouden jullie doen als jullie morgen een kas zouden starten? Stel, jullie krijgen een blanco canvas en mogen een kas ontwerpen. Hoe zou die energie-technisch eruitzien?

 Robert: "Dan zou ik eerst een stap terug doen en mezelf twee vragen stellen: wat ga ik telen en voor wie? De teelt en bijbehorende afzetmarkt bepaalt uiteindelijk welke energiebehoefte je hebt en welke investeringen zinvol zijn. Vervolgens zou ik bepalen waar de kas moet komen te staan. Vroeger draaide het bij locatiekeuze vooral om grondprijs, maar nu is infrastructuur de belangrijkste factor. Hoe zit het met netcongestie? Is er toegang tot restwarmte, CO2, geothermie? Dat zijn de cruciale vragen."

Dennis: "Qua techniek zou het een kas worden met meerdere schermlagen, low-E en diffuus glas, warmteterugwinning en actief ontvochtigen, al dan niet met warmte-koudeopslag en een laagtemperatuurnet. Of dit op dit moment economisch het meest interessant is, is nog de vraag, maar ik denk dat je op termijn door een slimme combinatie van technieken een kas kunt bouwen die niet alleen duurzaam is, maar ook economisch rendabel."

Tot slot, de volgende keer gaan we in gesprek met Piet Bom. Welke vraag willen jullie hem stellen?

Robert en Dennis: "Gaat de kas (en dan met name de omhulling) in de toekomst nog wel veel veranderen met alle uitdagingen die we zien of blijft die grotendeels hetzelfde?”